भूकम्प लगत्तै गणबाट आफ्नो घर रहेको गोदावरी तिर हेर्दाको दृश्यले उनको मनमा भय बसालेको थियो । त्यो भयलाई थाँती राखेर उनी तत्कालै उद्धार तथा राहतको काममा खटिए । शायद तीन दिनपछि हुनु पर्छ उनलाई आमाले फोन गरेकी थिइन् । त्यसअघि उनले घरको अवस्था बुझेका थिए र सबै सकुशल रहेको थाहा पाएपछि ढुक्क भएर उद्धारको कमर्मा खटिएका थिए । तीन दिनपछिको फोनमा आमाले उनलाई भनेकी थिइन्, ‘बाबु मन दरो बनाएर काम गर्नु । नअत्तालिनु है । जस्तो भए पनि मन विचलित हुन नदिनु ।’
विश्वनाथको परिवारमा यस्तो दायित्व आइपरेको पहिलो पल्ट थिएन यो । उनका बुढो हजुरबुवा पनि सेनामा थिए । ९० सालको भूकम्पका बेला उद्धारमा खटिएका उनी मानिसका शवहरु देखेर अत्तालिए । शायद त्यही पीडामा ज्यान गुमेको थियो उनको । विश्वनाथकी आमा कुमारीलाई छोराले मन दरो बनाओस् भन्ने थियो ।
मनमा चिसो परेको त्यो क्षण
विश्वनाथ भूकम्प लगत्तैको उद्धारमा खटिएका थिए । उनीहरुको टोलीले कतिलाई जीवितै भग्नावशेषबाट निकाल्यो । कतिका अत्यावश्यक सामग्रीहरु धरापहरुबाट निकाले । अनि कतिको चाहिँ शव निकाले । उनलाई अझै पनि एक किशोरको शवले नजानिदो गरि झस्काउँछ ।
वैशाख १२, २०७२ को भूकम्प गएको शायद तीन दिनपछि हुनुपर्छ । उनले एसएलसी दिएर काठमाडौँ आई गोंगबु क्षेत्रको होटलमा बसेका एक १५ वर्षे किशोरको शव निकालेका थिए । भग्नावशेषमा च्यापिएको ती किशोरको शव उनले छुँदा चिसो भइसकेको थियो ।
शवको चिसोले विश्वनाथको मनमा पनि चिसो पस्यो । केही दिन झस्किए । अझै पनि त्यो घटनाको स्मृतिले मन हल्लाउँछ । र पनि विश्वनाथले आफ्नो कर्मको धर्मलाई छोडेका छैनन् । आमाले भने जस्तै मन दरो बनाएका छन् । उनकै भनाईमा अहिले उनको मन धेरै हदसम्म बलियो भएको छ, र पनि हल्लाउन त हल्लाउँछ अझै पनि बेला बेला ।
विक्षिप्त शव बटुलेका एकाप्रसाद
ओखलढुंगाका एकाप्रसाद भट्टराई पनि नेपाली सेनामै छन् । २२ वर्षदेखि कार्यरत उनी ४३ वर्षका भए । चार वर्षअघिको भूकम्प जाँदा उनी जनकपुरमा थिए । त्यसको तीन दिनपछि उद्धार तथा राहतको काममा दोलखा खटिएका उनी अहिलेसम्म उतै छन् । उनी जाँदा भत्किएका बस्ती अहिले बिस्तारै उठ्दै छन् ।
टहराको बास भएका स्थानीय बासिन्दा नयाँ बनेका घरमा फर्किँदै छन् । तर एकाप्रसादको मनमा भने अझै पनि भूकम्पका धक्काहरुले हल्लाउँदै गर्दा धराप बनेका घरहरुबाट स्थानीयका अत्यावश्यक सामग्री निकालेको र त्यसले उनीहरुको अनुहारमा छाएको पीडायुक्त मुस्कानको स्मरण रहन्छ ।
भत्केका बस्तीहरुले अहिले आकार लिएका छन् । नयाँ घरहरुमा पुरानो बस्तीको जनजीविका क्रमैसँग नियमित भएको छ र एकाप्रसादलाई आफूहरु पीडाका बेला उनीहरुको साथी बन्न पाएका थियौँ भन्ने सम्झनाले सत्कर्म गरेछौँ जस्तो लाग्छ । तर उनलाई जहिले हल्लाइरहने घटना छ ।
वैशाख २९, २०७२ को भूकम्प जाँदा उनी दोलखामै थिए । एउटा गाडी आफूहरुको आँखै अघिबाट गएको देखेका उनलाई भूकम्प गएपछि त्यसमा रहेकाहरुको के भयो होला भन्ने सोचले सताई नै रह्यो धेरैबेर सम्म ।
केही बेरपछि बाँच्न सफल भएकाहरु आए । उनीहरुले दिएको जानकारी अनुसार भूकम्पका कारण गएको पहिरोमा पुरिएको गाडीमा च्यापिएका एकजनाको उद्धारका लागि एकाप्रसादसहितको टोली खटियो । पहिरो झरिरहेको थियो, एकाप्रसादले तैपनि सास छ कि भनेर अघि बढे । तर साथीहरुसँग राहत तथा सर्वेक्षणको कामका लागि गएका त्रिभूवन विश्वविद्यालय केन्द्रीय क्याम्पसका लेक्चर माधव भुसालको शव मात्रै फेला पारे उनले । त्यो पनि क्षतविक्षद अवस्थामा ।
जोखिम युक्त अवस्थामा रहेको शव निकालेका एकाप्रसादलाई अहिले पनि लागिरहन्छ उनलाई जिउँदो उद्धार गर्न सकेको भए कति राम्रो हुने थियो । तर हुने कुरा भइसक्यो र एकाप्रसादले त्यसपछिको काममा आफूलाई क्रियाशिल बनाए । अहिले पनि उनी सक्रिय छन्, आपत परेका बेला सहयोग गर्ने कमर्मा ।
असुविधालाई जित्ने कर्म
विश्वनाथ र एकाप्रसाद असुविधा र भयलाई जितेमा मात्र यस्ता धेरै कर्म गर्न सक्ने ठान्छन् । भूकम्पसँग जोडिएका अनुभव सुनाउने क्रममा उनीहरुले बस नदीमा खसेका बेला निकालेका शव, पहिरोमा पुरिएकाहरुको उद्धार, आगोमा जुधेकाहरुलाई दिलाएको ओसिलोपन दिँदाको स्मरण रोचक ढंगबाट प्रस्तुत गरेका थिए ।
दुवैले अरुको दुःखमा साथ दिने साथी या आपत परेका बेला भरोसा बन्न पाएकोमा खुशी रहेको बताए । उनीहरु मनको डरलाई जितेर कर्म पथमा निरन्तर रहने उत्साह आफू आवद्ध संस्थाले दिएको सीप र त्यसबाट आएको आत्मबलबाट मिल्ने गरेको बताउँछन् । र दुवैले उस्तै कुरा गर्छन्, ‘धर्मको कर्म हो हामीले गर्न पाएको मानवधर्मको, यसमा सदैव लाग्न पाइयोस् ।’
(टंक ढकाल र वर्षा शाहले प्राकृतिक विपद तथा विभिन्न घटना–दुर्घटनामा समस्यामा परेकालाई जोखिमका बीच उद्धार गर्नेहरुको कर्मलाई सम्मान गर्दै ‘विपदका साथी’ शीर्षकमा देशसंचारमा प्रकाशित विशेष शृङ्खला रिपोर्ट। )
तस्बिर तथा भिडियो : बर्षा शाह/देश सञ्चार